Στην ξηροφθαλμία τα παραγόμενα δάκρυα δεν παρέχουν την απαραίτητη υγρασία που χρειάζονται τα μάτια. Αυτό οδηγεί στην πρόκληση αίσθησης κνησμού, καψίματος, έντονου ερεθισμού και δυσφορίας.

Ξηροφθαλμία μπορεί να προκληθεί εύκολα στην καθημερινή ζωή, όπως κατά τις πολύωρες αεροπορικές πτήσεις, τη διαμονή σε περιβάλλον κακού κλιματισμού και αυξημένης θερμοκρασίας και ανεπαρκή υγρασία του περιβάλλοντος, κατά την πολύωρη οδήγηση ποδηλάτου ή μοτοποδηλάτου ή από την πολύωρη παραμονή μπροστά από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή [σύνδρομο ψηφιακής καταπόνησης των οφθαλμών].

Eξαιτίας της ξηροφθαλμίας μπορεί να περιοριστεί η ικανότητα για αποτελεσματική όραση και να προκληθεί αστάθεια της επίστρωσης των δακρύων  στην οφθαλμική επιφάνεια.

Η ξηροφθαλμία συνοδεύεται από αυξημένη ωσμωτικότητα των δακρύων και φλεγμονή της οφθαλμικής επιφάνειας [1]. (ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα).

Αιτίες της ξηροφθαλμίας

Η ξηρότητα στα μάτια συνήθως οφείλεται σε ανεπαρκή παραγωγή δακρύων ή σε διατατραγμένη σύσταση των δακρύων.
Τα δάκρυα είναι ένα πολύπλοκο μείγμα από νερό, λιπαρές ουσίες (λιπίδια) και βλέννα. Αυτό το μείγμα βοηθάει τις οφθαλμικές επιφάνειες να διατηρούνται λείες και καθαρές και προστατεύει τα μάτια από τις λοιμώξεις.

Συμπτώματα και σημεία

Οι πάσχοντες από ξηροφθαλμία συνήθως παραπονούνται για αίσθηση ξένου σώματος στα μάτια και οφθαλμική ξηρότητα, υπεραιμία των επιπεφυκότων, απέκκρισση βλέννας, οφθαλμικό ερεθισμό, δακρύρροια, που είναι δευτεροπαθής αντανακλαστικής έκκρισης δακρύων, φωτοφοβία και θολή όραση, κατά περιόδους. Παραδόξως πολλοί ασθενείς ενώ πάσχουν από ξηροφθαλμία προσέρχονται στον οφθαλμίατρι παραπονούμενοι για υπερπαραγωγή δακρύων. Αυτή η υπερπαραγωγή είναι δευτεροπαθής και προκαλείται από αντανακλαστική υπερπαραγωγή δακρύων, εξαιτίας του χρόνιου ερεθισμού των ματιών και την παρουσία φλεγμονής.

Σχηματισμός και λειτουργία της δακρυϊκής επίστρωσης (film) στην οφθαλμική επιφάνεια

Τα δάκρυα, μετά την παραγωγή τους στους δακρυϊκούς αδένες, δημιουργούν τη δακρυϊκή επίστρωση (film) πάνω στην πρόσθια επιφάνεια των ματιών (στον κερατοειδή και τον επιπεφυκότα χιτώνα των ματιών).

Η επίστρωση των δακρύων στην οφθαλμική επιφάνεια αποτελείται από τρεις στιβάδες:
Τη λιπιδική, την υδατική και τη στιβάδα της βλέννας (μουκίνη). Κάθε μία στιβάδα εξυπηρετεί τη σοβαρή λειτουργία της ανενόχλητης ολισθηρότητας και κινητικότητας των οφθαλμών, τον καθαρισμό και την αίσθηση άνεσης στα μάτια.

Τα δάκρυα αποτελούν λιπαντικό και καθαριστικό υλικό, που εξασφαλίζει τη διατήρηση της λειότητας της πρόσθιας επιφάνειας των οφθαλμών και της οπίσθιας επιφάνειας των βλεφάρων. Τα δάκρυα επίσης εφοδιάζουν με οξυγόνο τον κερατοειδή χιτώνα.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή πολλές οφθαλμικές καταστάσεις σχετίζονται με την υποξία του κερατοειδούς, από την υπερβολική χρήση φακών επαφής.

Οι αντιβακτηριδιακές ουσίες που υπάρχουν στα δάκρυα παρέχουν μιαν αρχική στιβάδα αντιμικροβιακής προστασίας των οφθαλμών [2].

Τα δάκρυα παρέχουν στον κερατοειδή χιτώνα μια πολύ λεία ανακλαστική επιφάνεια που καλύπτει όλους τους κενούς χώρους στον κερατοειδή και ενυδατώνουν την οφθαλμική επιφάνεια.
Τα δάκρυα συλλαμβάνουν και απομακρύνουν ατμοσφαιρικούς ή άλλους ρύπους, όπως επιθηλιακά κύτταρα, που αποπίπτουν φυσιολογικά.

Η ξηροφθαλμία από πτωχή ποιότητα δακρύων

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω η επίστρωση με δάκρυα των οφθαλμικών επιφανειών αποτελείται από τρείς βασικές στιβάδες: Τη λιπιδική, την υδατική και τη στιβάδα της βλέννας (μουκίνη).

Αν σε κάποια από αυτές τις στιβάδες δημιουργηθεί κάποιο πρόβλημα, τότε προκαλούνται συμπτώματα στα μάτια.

Λιπιδική στιβάδα. Η στιβάδα αυτή, της δακρυικής επίστρωσης στην πρόσθια επιφάνεια του ματιού λέγεται λιπιδική, διότι συνίσταται από λιπίδια που εκκρίνονται από τους μαϊμπομιανούς αδένες. Μερικά λιπίδια παράγονται και από τους αδένες του Zeis.

Αυτές οι δύο ομάδες αδένων εντοπίζονται στα βλέφαρα. Είναι γνωστό ότι τα λάδια επιπλέουν στο νερό. Με τον ίδιο τρόπο η λιπιδική στιβάδα δρα, όπως το λάδι. Καθώς βρίσκεται πάνω και σε επαφή με την υδάτινη δακρυική στιβάδα εμποδίζει την εξάτμιση του νερού.

Αν οι βλεφαρικοί αδενίσκοι δεν παράγουν επαρκείς ποσότητες λιπιδίων, η υδάτινη στιβάδα της δακρυικής επίστρωσης εξατμίζεται γρήγορα και προκαλείται ξηρότητα στα μάτια.

Γαυτό η ξηροφθαλμία εκδηλώνεται συνήθεις στα άτομα, στα οποία έχουν αποφραχτεί οι μαϊμπομιανοί αδένες. Η δυσλειτουργία των μαϊμπομιανών αδένων είναι συνηθέστερη στα άτομα, στα οποία υπάρχει φλεγμονή στο χείλος των βλεφάρων τους (βλεφαρίτιδα, δεσμοδεκίτιδα), ροδόχρους ακμή, σμηγματορροική δερματίτιδα ή άλλες δερματοπάθειες.

Υδατική στιβάδα. Η υδατική είναι η μέση στιβάδα της  επίστρωσης των δακρύων και αποτελείται κυρίως από νερό και μικρές ποσότητες αλάτων. Η υδατική στιβάδα παράγεται από τους δακρυικούς αδένες και χρησιμεύει στον καθαρισμό των ματιών και την απομάκρυνση των ρύπων, των ξένων σωμάτων και των ερεθιστικών ουσιών.

Αν οι δακρυικοί αδένες παράγουν ανεπαρκείς ποσότητες νερού, τότε έρχεται σε επαφή η λιπιδική στιβάδα με τη στιβάδα της βλέννας και τότε παράγεται ένα ινώδες απέκκριμα.

Στιβάδα βλέννας (μουκίνη). Η εσωτερική στιβάδα της  επίστρωσης των δακρύων πάνω στην πρόσθια επιφάνεια του οφθαλμού αποτελείται από βλέννα, που χρησιμεύει στο να απλώνόνται τα δάκρυα στην πρόσθια οφθαλμική επιφάνεια. Αν η δακρυική επίστρωση δεν έχει επαρκή βλέννα, τότε μπορεί να δημιουργηθούν ξηρές κηλίδες στην πρόσθια επιφάνεια των ματιών (κερατοειδής χιτώνας)

Η δακρυική επίστρωση της πρόσθιας επιφάνειας του οφθαλμού απότελείται από τη στβάδα της βλέννας, που εφάπτεται στον οφθαλμό, την υδάτινη στιβάδα και την λιπιδική στιβάδα

Η στιβάδα της βλέννας συντηρεί την ενυδάτωση της οφθαλμικής επιφάνειας, και παρέχει λειαντικές και αντικολλητικές ιδιότητες ανάμεσα στα κύτταρα της οφθαλμικής επιφάνειας και του επιπεφυκότα κατά τη διάρκεια του ανοίγματος και κλεισίματος των ματιών (βλεφαρισμός).

Μια άλλη λειτουργία της στιβάδας της βλέννας είναι η συμβολή της, στην ακεραιότητας του επιθηλιακού φραγμού, που προλαβαίνει τη σύνδεση των παθογόνων στην οφθαλμική επιφάνεια [3].

Ξηροφθαλμία από περιορισμό της παραγωγής δακρύων

Δάκρυα παράγονται κάθε φορά που ανοιγοκλείνουν τα μάτια (βλεφαρισμός).
Η ξηροφθαλμία μπορεί να προκληθεί όταν δεν παράγονται επαρκείς ποσότητες δακρύων, όπως στις παρακάτω καταστάσεις

Ηλικίες άνω των 50 ετών. Η παραγωγή των δακρύων τείνει να ελαττώνεται με την πάροδο των ετών. Η ξηροφθαλμία είναι συνήθης στα άτομα άνω των 50 ετών. Κύρια αιτία της ξηροφθαλμίαςτων ηλικιωμένων είναι το οξειδωτικό στρες [4].

To σύνδρομο ξηρού οφθαλμού είναι μια συνηθισμένη κατάσταση των οφθαλμών, που αφορά το 10-30% του πληθυσμού, ιδίως άνω των 40 ετών [5].

Καθώς αυξάνει ο γεροντικός πληθυσμός στην Ελλάδα η ξηρότητα των οφθαλμών θα ενοχλεί και θα επηρεάζει τη ζωή, αλλά και την οφθαλμική υγεία περισσοτέρων ατόμων.

Στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Η ξηροφθαλμία είναι συνηθέστερη στις γυναίκες, ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση. Αυτό μπορεί να οφείλεται μερικώς στις ορμονικές αλλαγές.

Ιατρικές καταστάσεις. Ιατρικές καταστάσεις που περιορίζουν την παραγωγή δακρύων, όπως ο διαβήτης, ρευματοειδής αρθρίτιδα, ερυθηματώδης λύκος, σκληροδερμία, σύνδρομο Sjögren, παθήσεις του θυρεοειδούς και έλλειψη βιταμίνης Α, καταστάσεις άγχους και κατάθλιψης [6].

Οφθαλμοχειρουργική με λέϊζερ. Οι επεμβάσεις κερατοσμίλευσης του κερατοειδούς χιτώνα (LASIK) για την αποκατάσταση διαθλαστικών ανωμαλιών μπορεί να προκαλέσουν ξηροφθαλμία, που συνήθως είναι παροδική [7].

Βλάβη των δακρυικών αδένων. Η ακτινοθεραπεία είναι η πιο διαδεδομένη και αποτελεσματική θεραπεία των όγκων του οφθαλμικού κόγχου, που ροκαλεί όμως ξηροφθαλμία , λόγω βλάβης του δακρυικού αδένα [8].

Στέρηση ύπνου. Η στέρηση ύπνου (ξενύχτια, αγρυπνίες) προκαλεί υπερωσμωτικότητα των δακρύων, βραχύνει το χρόνο διάσπασης της δακρυικής επίστρωσης, περιορίζει την έκκριση δακρύων και μπορεί να επιδεινώσει τα σημεία και συμπτώματα νόσων της οφθαλμικής επιφάνειας [9].

Υπερκατανάλωση οινοπνεύματος. Το οινόπνευμα που καταναλώνεται από το στόμα εκκρίνεται στα δάκρυα. Το οινόπνευμα που περνάει στα δάκρυα προκαλεί υπερωσμωτικότητα των δακρύων και βραχύνει το χρόνο διάσπασης της δακρυικής επίστρωσης στην οφθαλμική επιφάνεια και πυροδοτεί την ανάπτυξη παθήσεων της οφθαλμικής επιφάνειας.

Οι ίδιες αλλαγές θα μπορούσαν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα και σημεία των ασθενών που ήδη έχουν κάποια νόσο της πρόσθιας επιφάνειας των οφθαλμών [10].

Βλεφαρικές διαταραχές
Το ανοιγμα-κλείσιμο των ματιών (βλεφαρισμός) δημιουργεί πάνω στην επιφάνεια των ματιών μια λεπτή επίστρωση δακρύων.  Αν τα βλέφαρα έχουν κάποια διαταραχή είναι δύσκολο το αποτελεσματικό άνοιγμα-κλείσιμο των ματιών και τα δάκρυα μπορεί να μην απλώνονται ομοιόμορφα και επαρκώς στην οφθαλμική επιφάνεια ή τα δάκρυα μπορεί να εξατμίζονται πολύ γρήγορα και να ακολουθεί η ξηροφθαλμία.

Παθολογικές καταστάσεις των βλεφάρων που αλλάζουν την ανατομική των βλεφάρων, όπως το εντρόπιο (προς τα έσω κλίση του βλεφάρου) ή το εκτρόπιο (προς τα έξω κλίση του βλεφάρου) συνήθως συνοδεύονται από ξηροφθαλμία [11].

Ξηροφθαλμία φαρμακευτικής αιτιολογίας

Η λήψη ορισμένων φαρμάκων μπορεί να προκαλέσει ξηροφθαλμία, όπως: Ορισμένα αντιυπερτασικά (εκτός των διουρητικών), αντιψυχωτικά, αντιισταμινικά και αποσυμφορητικά,  ορμονικά υποκατάστατα, ρετινοειδή (ισοτρετινοϊνη), ορισμένα αντικαταθλιπτικά[12].

Διάφορες άλλες αιτίες

Έκθεση στον άνεμο, ξηρό αέρα, εργασίες που χρειάζονται  υψηλή πνευματική συγκέντρωση και απαιτούν πολύωρη παραμονή μπροστά από ηλεκτρονικό υπολογιστή [σύνδρομο ψηφιακής καταπόνησης των οφθαλμών]. 

Παράγοντες κινδύνου πρόκλησης ξηροφθαλμίας

Στους συνηθέστερους παράγοντες κινδύνου πρόκλησης ξηροφθαλμίας περιλαμβάνονται:
Το γήρας,  η λήψη φαρμάκων που προκαλούν ξηροστομία, οι οφθαλμικές επεμβάσεις με λέιζερ,  οι ακτινοθεραπείες στην περιοχή της κεφαλής, που έχουν στόχο τα μάτια, η πτωχή διατροφή σε βιταμίνη Α.

Πλούσιες τροφές σε βιταμίνη Α είναι το ήπαρ, καρρότα, μπρόκολα, ω-3λιπαρά οξέα (υπάρχουν στα ψάρια, καρύδια και φυτικά έλαια) [13].

Μηχανισμοί ανάπτυξης του συνδρόμου του ξηρού οφθαλμού

Η ξηροφθαλμία είναι περισσότερο διαδεδομένη, σοβαρότερη και χρόνια, στα ηλικιωμένα άτομα. Περιγράφονται δύο αλληλοσυνδεόμενοι μηχανισμοί πρόκλησης της ξηροστομίας.

1. Δυλειτουργία των δακρυικών και των μαϊμπομιανών αδένων, που σχετίζεται με την ηλικία και οδηγεί σε ελάττωση της παραγωγής δακρύων και αύξηση της εξάτμισής τους.

2. Μια ανεξέλέγκτη φλεγμονή της οφθαλμικής επιφάνειας, που σχετίζεται με την ηλικία, που πυροδοτείται με ακαθόριστους προς το παρόν εσωτερικούς ανοσοπαθολογικούς μηχανισμούς, που είναι ανεξάρτητοι από την έλλειψη δακρύων και την εξάτμισή τους [14].

Η αυξημένη ωσμωτικότητα των δακρύων προκαλεί φλεγμονή στην επιφάνεια των επιπεφυκότων των οφθαλμών, που οδηγεί σε ποιοτική και ποσοτική τροποποίηση των δακρύων. Η υπερωσμωτικότητα της δακρυικής επίστρωσης μαζί με την έκθεση στο οξειδωτικό στρες είναι οι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν χρόνια φλεγμονή της οφθαλμικής επιφάνειας και ξηροφθαλμία [15].

Η παθολογική λειτουργία των δακρύων και η επιφανειακή φλεγμονή των οφθαλμών επηρεάζει το νευρικό τόξο που ρυθμίζει τη λειτουργία των δακρυικών αδένων και αυξάνει την απόπτωση (προγραμματισμένος θάνατος) των επιφανειακών κυττάρων των επιπεφυκότων, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο ξηρών οφθαλμών και παραγωγή ασταθών και υπερωσμωτικών δακρύων [16].

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που προκαλούν ξηροφθαλμία, οι οποίοι μπορεί να σχετίζονται σε έλλειψη κάποιου συστατικού της δακρυικής στιβάδας.

Σήμερα υποστηρίζεται ότι η ξηροφθαλμία είναι μια φλεγμονώδης διαταραχή της οφθαλμικής επιφάνειας και των δακρυικών αδένων.

Η φλεγμονή και η αύξηση της κυτταρικής απόπτωσης  ο σημαντικότερος μηχανισμός κυτταρικής βλάβης του επιπεφυκότα και του κερατοειδούς χιτώνα, που ευθύνεται για την ξηροφθαλμία.

Η ορμονική ανισορροπία, ιδίως των ανδρογόνων, η νευρική δυσλειτουργία, τα αυξημένα επίπεδα των προφλεγμονωδών κυτταροκινών και η απώλεια της ομοιοστασίας του ανοσοποιητικού συστήματος των δακρυικών αδένων και της οφθαλμικής επιφάνειας θα μπορούσαν να είναι οι πιθανοί μηχανισμοί που συμμετέχουν στην παθογένεση της ξηροφθαλμίας [17].

Τα άτομα με ξηρότητα των οφθαλμών πρέπει να ενημερώνουν έγκαιρα τον οφθαλμίατρό τους για τη δυνατότητα να βλάβης της επιφάνειας των ματιών τους από την παρατεταμένη και ανεξέλεγκτη ξηροφθαλμία.

Η ευρεία και πολύωρη χρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών προκαλεί αίσθημα κνησμού στα μάτια και ξηρότητα. Αυτή η ξηρότητα δεν πρέπει να συγχέεται με την ξηροφθαλμία του συνδρόμου του ξηρού οφθαλμού ή ή από την ξηροφθαλμία που συνοδεύει ορισμένες συστηματικές παθήσεις [π.χ. σύνδρομο Sjögren σαρκοείδωση, γήρας, ρευματοειδής αρθρίτιδα, λήψη ορισμένων φαρμάκων που προκαλούν ξηρότητα βλεννογόνων (αντιισταμινικά), την ανεπαρκή παραγωγή λιπιδίων από τους ΜαΙμπομιανούς αδένες των βλεφάρων, τη χρονία βλεφαρίτιδα, την έλλειψη μουκίνης και τις επιπλοκές από τη χρήση φακών επαφής) [18].

Οι συνέπειες της έλλειψης δακρύων

Τα άτομα με ξηροφθαλμία μπορεί να επιδείξουν αυξημένη συχνότητα οφθαλμικών λοιμώξεων, διότι δεν υπάρχουν δάκρυα να προστατεύσουν τα μάτια. Εξάλλου η έλλειψη δακρύων συνοδεύεται και από αλλαγές της οφθαλμικής επιφάνειας. και τη δημιουργία ουλών, από τις υποτροπιάζουσες φλεγμονές [19].

Η βλάβη του κερατοειδούς επηρεάζει την αποτελεσματική όραση, την  ικανότητα για εργασία των πασχόντων, την ικανότητα ανάγνωσης, χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή, τραπεζικών μηχανών και τη νυκτερινή οδήγηση αυτοκινήτου.

Η ξηροφθαλμία μπορεί να δίνει δυσβάσταχτη κατάσταση και να επηρεάσει την ψυχολογική υγεία και τη συνολική αίσθηση του καλώς έχειν [20].

Διαφορική διάγνωση της ξηροφθαλμίας

Η προοφθαλμική επίστρωση με δάκρυα είναι μια πολύπλοκη βιοχημική κατασκευή, που δημιουργείται  από τους δακρυϊκούς αδένες και τα επιθηλιακά κύτταρα στην οφθαλμική επιφάνεια.
Κλινικά σύνδρομα οφθαλμικού ερεθισμού μπορεί να είναι επακόλουθα ελλείψεων σε μία ή περισσότερες από αυτές τις στιβάδες.

Σύμφωνα με το National Eye Institute των ΗΠΑ οι καταστάσεις ξηροφθαλμίας ταξινομούνται σ’αυτές που έχουν επαρκή παραγωγή δακρύων και σ’εκείνες με έλλειψη δακρύων.

Η πλειοψηφία των ασθενών με ξηροφθαλμία επαρκούς παραγωγής δακρύων, πάσχουν από δυσλειτουργία των μαϊμπομιανών αδένων των βλεφάρων, που οδηγεί σε έλειψη των δακρυικών λιπιδίων.

Η ξηροφθαλμία με έλλειψη του υδαρούς τμήματους των δακρύων μπορεί να υποταξινομηθεί σε δύο ομάδες. Την ομάδα του συνδρόμου μη Sjögren και την ομάδα του μη συνδρόμου Sjögren.

Οι ασθενείς με μη Sjögren έλλειψη του υδαρούς τμήματος των δακρύων έχουν συμπτώματα μικρότερης σοβαρότητας και μικρότερες βλάβες της οφθαλμικής επιφάνειας.

Η αιτιολογία της μη Sjögren έλλειψης του υδαρούς τμήματος των δακρύων δεν έχει ξεκαθαριστεί, αλλά φαίνεται ότι είναι πολυπαραγοντική.

Στο σύνδρομο Sjögren η καταστροφή των δακρυικών αδένων γίνεται μέσω ανοσολογικών απορρυθμίσεων, που καταλήγουν σε σοβαρή έλλειψη του υδαρούς στοιχείου των δακρύων.

Οι ελλείψεις του υδαρούς στοιχείου των δακρύων οδηγεί σε νόσο της οφθαλμικής επιφάνειας, που ονομάζεται ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα. Η νόσος αυτή είναι η κατάληξη της ανώμαλης κυτταρικής διαφοροποίησης των επιθηλιακών κυττάρων της οφθαλμικής επιφάνειας και σχετίζεται με σημαντικό περιορισμό της παραγωγής μουκίνης από αυτά τα κύτταρα [21].

Σε μερικούς ασθενείς η ξηροφθαλμία οφείλεται σε έλλειψη του υδαρούς στοιχείου των δακρύων και σε δυσλειτουργία των μαϊμπομιανών αδένων, έλλειψη του υδαρούς στοιχείου των δακρύων, που σχετίζεται με σύνδρομο Sjögren και έλλειψη του υδαρούς στοιχείου των δακρύων, δυσλειτουργία των μαϊμπομιανών αδένων με σύνδρομο Sjögren [22].

Οι μαϊμπμιανοί αδένες είναι όργανα των οποίων η λειτουργία επηρεάζεται από τα επίπεδα των ανδρογόνων. Η έλλειψη ανδρογόνων μπορεί να προάγει τη δυσλειτουργία των μαϊμπομιανών αδένων και της εξάτμισης των δακρύων.

Η έλλειψη ανδρογόνων μπορεί να είναι ένας αιτιολογικός παράγοντας στην παθογένεση της ξηροφθαλμίας από αυξημένη εξάτμιση των δακρύων σε γυναίκες με σύνδρομο Sjögren [23].

Θεραπεία της ξηροφθαλμίας

Υπάρχουν πλέον αποδείξεις ότι, η ελάττωση της έκκρισης των δακρύων, η ελαττωμένη ανατροφοδότηση με δάκρυα των οφθαλμών και η ξηροφθαλμία, που συνοδεύεται από αύξηση της κυτταρικής απόπτωσης (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) προάγουν τη φλεγμονή της οφθαλμικής επιφάνειας.

Τα δάκρυα ασθενών με ξηροφθαλμία έχουν σημαντικά αυξημένα τα επίπεδα των συγκεντρώσεων των κυτταροκινών και αυτό αποδεικνύει τη σοβαρότητα της νόσου.

Η αύξηση του ρυθμού λειτουργίας των αντίστοιχων γονιδίων, που ρυθμίζουν τις κυτταροκίνες, στον επιπεφυκότα, δηλώνει ότι αυτή η αύξηση των συγκεντρώσεων δεν είναι επακόλουθο της εξάτμισης των δακρύων, αλλά της υπερπαραγωγής τους [24].

Έχει παρατηρηθεί επίσης στους ασθενείς με ξηροφθαλμία αύξηση των ευδιάλυτων χημικών μεσολαβητών της φλεγμονής (πρωτεάσες) στα δάκρυα, αύξηση της έκφρασης των μορίων συγκόλλησης από το επιθήλιο του επιπεφυκότα και διήθηση του επιπεφυκότα με Τ λεμφοκύτταρα.

Αυτή η φλεγμονή φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο στην παθογένεση της βλάβης του επιθηλίου της οφθαλμικής επιφάνειας, που ονομάζεται ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα και αναπτύσσεται, όταν υπάρχει ξηροφθαλμία.

Τα ξηρά μάτια ή ξηροφθαλμία ή ξηρή κερατοεπιπεφυκίτιδα [keratoconjunctivitis sicca] αποτελούν τη συχνότερη αιτία αναζήτησης οφθαλμολογικής βοήθειας.

Η ξηροφθαλμία αντιμετωπίζεται με στόχο την ανακούφιση του ασθενούς από τα συμπτώματα της ξηρότητας των οφθαλμών και την πρόληψη σοβαρών επιπλοκών εξαιτίας της. Αντικειμενικός στόχος της θεραπείας της ξηροφθαλμίας είναι η πρόληψη της θεραπείας της φλεγμονής και της αυξημένης απόπτωσης (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) των κυττάρων της οφθαλμικής επιφάνειας.

Ο έσχατος στόχος της θεραπείας της ξηροστομίας είναι η εξομάλυνση της οφθαλμικής επιφάνειας, η αύξηση της σταθερότητας των δακρύων και η ελάττωση της ωσμωτικότητας της δακρυικής στιβάδας [25].

Η αποτελεσματική θεραπεία της ξηροφθιαλμίας προϋποθέτει την γνώση σε βάθος όλων των εν χρήσει θεραπειών της, βάσει της αιτιολογίας της με φάρμακα ή μη φάρμακα.

Η χρήση τεχνητών δακρύων αρχικά ή χρησιμοποίηση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και αντιφλεγμονωδών μη φαρμάκων στη συνέχεια είναι οι βασικοί τρόποι αντιμετώπισης της ξηροφθαλμίας, η οποία, αν και πάλι δεν ανακουφιστεί μπορεί να ακολουθήσει το χειρουργικό κλείσιμο των δακρυικών σημείων αποχέτευσης των δακρύων με ειδικά πλαστικά πώματα [26].

Η φαρμακευτική αντιμετώπιση των ξηρών οφθαλμών περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση κυκλοσπορίνης, κορτικοστεροειδών, τακρόλιμους, παραγώγων  τετρακυκλίνης και αυτόλογου ορού [27].

Τα παραπάνω θεραπευτικά μέσα δίδουν κλινικώς μετρήσιμα αποτελέσματα, αλλά μπορεί να προκαλέσουν και παρενέργειες, για τις οποίες ενημερώνονται οι ασθενείς από τον οφθαλμίατρό τους [28].

Η λακριτίνη (μιτωγόνος πρωτεϊνη) είναι σημαντικά ελαττωμένη στα δάκρυα των ασθενών με σύνδρομο Sjögren. H τοπική χορήγηση λακριτίνης έχει θεραπευτική δυνατότητα στην ξηροφθαλμία από έλλειψη της υδαρούς στιβάδας των δακρύων [29].

Αντιμετώπιση της ξηροφθαλμίας με κουρκουμίνη

Κοινός παρανομαστής όλων των αιτίων πρόκλησης ξηροφθαλμίας, όπως προαναφέρθηκε είναι η δημιουργία φλεγμονής στον δακρυϊκό αδένα, στα κύτταρα του κερατοειδούς και του επιπεφυκότα, που εκδηλώνουν υψηλή απόπτωση και της αποχετευτικής συσκευής των δακρύων.

Τελικά η φλεγμονή αυτή οδηγεί στην παραγωγή δακρύων υψηλής ωσμωτικότητας και αυτό είναι το χαρακτηριστικό της ξηροφθαλμίας.

Εφόσον τα ερευνητικά συμπεράσματα της των αιτίων πρόκλησης ξηροφθαλμίας έχουν καταλήξει ότι για την εκδήλωση της ξηροφθαλμίας συμμετέχει ο μηχανισμός της φλεγμονής και της αυξημένης κυτταρικής απόπτωσης  χρησιμοποιούνται και αντιφλεγμονώδη και ανοσοτροποποιητικά φάρμακα για την αντιμετώπισή τους.

Όμως τα φάρμακα συνοδεύονται και από παρενέργειες, που καμιά φορά δημιουργούν σοβαρά προβλήματα υγείας, ενώ η ξηροφθαλμία συνήθως είναι μια καλοήθης κατάσταση.

Από τις πολύ ερευνημένες φυσικές, φυτικές ουσίες για την αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, ανοσοτροποιοητική, αντικαρκινική, καρκινοπροστατευτική, προαποπτωτική και αντιμεταστατική δράση της είναι η πολυφαινόλη κουρκουμίνη [30].

Η κουρκουμίνη είναι συστατικό του κουρκουμά. Κουρκουμάς είναι η έντονη κίτρινη σκόνη του αποξηραμένου ριζώματος του φυτού της Ινδίας και τροπικής Ασίας, Κουρκουμά [Κουρκούμη η μακρά, Curcuma longa]. Έχει αποδειχτεί εργαστηριακά και σε πειραματόζωα ότι η κουρκουμίνη είναι μια ουσία με πολλαπλές θεραπευτικές ιδιότητες.

Η απόδειξη ότι η ξηροφθαλμία είναι μια παθολογική κατάσταση των οφθαλμών, στην οποία συμμετέχει η φλεγμονή, το αντιοξειδωτικό στρες και η αυξημένη κυτταρική απόπτωση έδωσε τη δυνατότητα να γίνουν έρευνες, αν μπορεί να αντιμετωπιστεί η ξηροφθαλμία με χορήγηση κουρκουμίνης από το στόμα.

Η σκέψη αυτή ενισχίθηκε από το γεγονός ότι η κουρκουμίνη εκτός από την αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική και προαποπτωτική δράση της, όταν χορηγείται από το στόμα, ακόμη και σε δόση 8 γραμμαρίων/ημερησίως επί 3 μήνες, δεν προκαλεί παρενέργειες.

Έχει γίνει εργαστηριακή έρευνα (in vitro) για τη δράση της κουρκουμίνης στην ξηροφθαλμία. H έρευνα αυτή στηρίχτηκε στο γεγονός ότι η αυξημένη ωσμωτικότητα, που δημιουργείται με την προσθήκη χλωριούχου νατρίου σε καλλιεργητικό υλικό επιθηλιακών κυττάρων κερατοειδούς αύξησε την παραγωγή της IL-1beta, που είναι μια προφλεγμονώδης κυτταροκίνη.

Αυτό το εργαστηριακό μοντέλο ξηροφθαλμίας χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη των αντιφλεγμονωδών αποτελεσμάτων της κουρκουμίνης [31].

Το 2010 ο Chen M1 και οι συνεργάτες του μελέτησαν τη δράση της κουρκουμίνης στην ξηροφθαλμία. Γιαυτό το λόγο παρήγαγαν ένα υπερωσμωτικό μέσο 450 mOsM με την προσθήκη χλωριούχου νατρίου στο καλλιεργητικό υλικό για να φάθάσει την τελική συγκέντρωση των 90 mM.

Επιθηλιακά κύτταρα ανθρώπινου κερατοειδούς, που καλλιεργήθηκαν σ’αυτό το υπεροσμωτικό μέσο, επί 24 ώρες έδειξαν μιαν αύξηση των επιπέδων της IL-1beta , IL-6 και του παράγοντα TNF-alpha.
Επίσης, η IL-1beta έδειξε αύξηση της δραστηριότητάς της σε επίπεδα mRNA.

Κάτω από αυτές τις υπερωσμωτικές συνθήκες προκλήθηκε επίσης ενεργοποίηση της κινάσης p38 MAP [p38 MAP kinase], της κινάσης JNK MAP και του παράγοντα NF-kappaB.

Έχει βρεθεί ότι, στο υπεροσμωτικό περιβάλλον  των οφθαλμών των ασθενών με ξηροφθαλμία, αλλά και  σε καλλιέργειες κυτταρικών  σειρών  κερατοειδούς ανιχνεύονται προ-φλεγμονώδεις κυτταροκίνες,  όπως η ιντερλευκίνη-6 (IL-6), ιντερλευκίνη-8 (IL-8) και IL-1β. 

Η κουρκουμίνη μπορεί  να αναστείλει την έκφραση των προφλεγμονωδών κυτταροκινών  [ιντερλευκίνη-4 (IL-4), ιντερλευκίνη-5 (IL-5)], που προκαλείται με την   ωολευκωματίνη σε επιπεφυκότα ποντικών.

Έχει βρεθεί ότι  η κουρκουμίνη προστατεύει από την υπεροσμωτικότητα που προκαλεί η αύξηση του βιολογικού ρυθμού της  IL-1β στο επιθηλιακό κύτταρο του κερατοειδούς in vitro, μέσω της βιολογικής οδού της  πρωτεϊνικής κινάσης, που ενεργοποιείται από το  p38 (MAPK) / NF-κΒ .

Αυτό είναι ενδεικτικό ότι η κουρκουμίνη θα μπορούσε να γίνει ένας υποψήφιος  θεραπευτικός παράγοντας της ξηροφθαλμίας. [31].

Το πρόβλημα της πτωχής βιοδιαθεσιμότητας της κουρκουμίνης, που υπήρχε μέχρι πρόσφατα, έχει ξεοεραστεί σήμερα με τη χρήση της πιο ευαπορρόφητης και βιοδιαθέσιμης μορφής κουρκουμίνης που κυκλοφορεί στην Αγορά. Πρόκειται για τη μικκυλιακή κουρκουμίνη [NovaSol® Curcumin], Γερμανικής τεχνολογίας και προέλευσης η οποία έχει υψηλότερη απορροφητικότητα και  βιοδιαθεσιμότητα από την απλή κουρκουμίνη, κατά 18.500%  [32].

Η μικκυλιακή κουρκουμίνη [NovaSOL® Curcumin] κυκλοφορεί στην Ελλάδα ως συμπλήρωμα διατροφής με την ονομασία Curcugkel.

Κάθε κάψουλα Curcugkel περιέχει 670 mg μικκυλιακής κουρκουμίνης [NovaSOL® Curcumin], που αντιστοιχεί σε 40 mg καθαρής  ευαπορρόφητης  και βιοδιαθέσιμης κουρκουμίνης, η οποία ισοδυναμεί με  7,4 g  (7400 mg) φυσικής σκόνης κουρκουμίνης ή   περίπου 16 κάψουλες φυσικής σκόνης κουρκουμίνης των 500 mg  ή 185 g  σκόνης ρίζας κουρκουμά. 

Η δοσολογία του Curcugkel  στην ξηροστομία είναι μία κάψουλα ημερησίως μετά το φαγητό και για διάρκεια που καθορίζεται βάσει των οδηγιών του θεράποντα ιατρού.

 Tο Curcugkel σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, σε κάθε πόλη ή περιοχή της Ελλάδος (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 25.11 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)].

Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή στέλνοντας mail: pharmage@otenet.gr ή μέσω του e-shop της pharmagel. Αν είστε κάτοικος Κύπρου ή άλλης χώρας του εξωτερικού επικοινωνήστε μαζί μας, για να σας πληροφορήσουμε το κόστος των μεταφορικών.

Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.

1. The definition and classification of dry eye disease: report of the definition and classification subcommittee of the international dry eye workshop (2007). Ocul Surf. 2007;5:75–92. [PubMed]

2. Mudgil P1. Antimicrobial role of human meibomian lipids at the ocular surface. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014 Oct 14;55(11):7272-7. doi: 10.1167/iovs.14-15512.

3. Hodges RR1, Dartt DA. Tear film mucins: front line defenders of the ocular surface; comparison with airway and gastrointestinal tract mucins. Exp Eye Res. 2013 Dec;117:62-78. 

4. Pinazo-Durán MD1, Gallego-Pinazo R2, García-Medina JJ3, Zanón-Moreno V4, Nucci C5, Dolz-Marco R2, Martínez-Castillo S2, Galbis-Estrada C1, Marco-Ramírez C1, López-Gálvez MI6, Galarreta DJ6, Díaz-Llópis M7. Oxidative stress and its downstream signaling in aging eyes. Clin Interv Aging. 2014 Apr 11;9:637-52. doi: 10.2147/CIA.S52662. eCollection 2014.

5. Farid M1, Agrawal A, Fremgen D, Tao J, Chuyi H, Nesburn AB, BenMohamed L. Age-related Defects in Ocular and Nasal Mucosal Immune System and the Immunopathology of Dry Eye Disease. Ocul Immunol Inflamm. 2014 Dec 23:1-21. [Epub ahead of print]

6. van der Vaart R1, Weaver MA2, Lefebvre C1, Davis RM3. The Association Between Dry Eye Disease and Depression and Anxiety in a Large Population-Based Study. Am J Ophthalmol. 2014 Nov 26. pii: S0002-9394(14)00769-7. doi: 10.1016/j.ajo.2014.11.028. [Epub ahead of print]

7. Disease after Refractive Surgery: Comparative Outcomes of Small Incision Lenticule Extraction versus LASIK. Ophthalmology. 2014 Nov 22. pii: S0161-6420(14)00952-X. doi: 10.1016/j.ophtha.2014.10.004. [Epub ahead of print]

8. Zhang Y1, Deng C2, Qian J3, Zhang M4, Li X5. Improvement of radiotherapy-induced lacrimal gland injury by induced pluripotent stem cell-derived conditioned medium via MDK and inhibition of the p38/JNK pathway. Int J Mol Sci. 2014 Oct 13;15(10):18407-21. doi: 10.3390/ijms151018407.

9. Lee YB1, Koh JW2, Hyon JY3, Wee WR4, Kim JJ5, Shin YJ1. Sleep deprivation reduces tear secretion and impairs the tear film. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014 May 15;55(6):3525-31. doi: 10.1167/iovs.14-13881.

10. Kim JH1, Kim JH, Nam WH, Yi K, Choi DG, Hyon JY, Wee WR, Shin YJ. Oral alcohol administration disturbs tear film and ocular surface. Ophthalmology. 2012 May;119(5):965-71. doi: 10.1016/j.ophtha.2011.11.015. Epub 2012 Feb 11.

11. Damasceno RW1, Osaki MH, Dantas PE, Belfort R Jr. Involutional entropion and ectropion of the lower eyelid: prevalence and associated risk factors in the elderly population. Ophthal Plast Reconstr Surg. 2011 Sep-Oct;27(5):317-20. doi: 10.1097/IOP.0b013e3182115229.

12. Wong J1, Lan W, Ong LM, Tong L. Non-hormonal systemic medications and dry eye. Ocul Surf. 2011 Oct;9(4):212-26.

13. Wong J1, Lan W, Ong LM, Tong L. Non-hormonal systemic medications and dry eye. Ocul Surf. 2011 Oct;9(4):212-26.

14. Farid M1, Agrawal A, Fremgen D, Tao J, Chuyi H, Nesburn AB, BenMohamed L. Age-related Defects in Ocular and Nasal Mucosal Immune System and the Immunopathology of Dry Eye Disease. Ocul Immunol Inflamm. 2014 Dec 23:1-21. [Epub ahead of print]

15. Zheng Q1, Ren Y1, Reinach PS2, She Y1, Xiao B1, Hua S1, Qu J3, Chen W4. Reactive oxygen species activated NLRP3 inflammasomes prime environment-induced murine dry eye. Exp Eye Res. 2014 Aug;125:1-8. doi: 10.1016/j.exer.2014.05.001. Epub 2014 May 14.

16. Baudouin C1, Aragona P, Messmer EM, Tomlinson A, Calonge M, Boboridis KG, Akova YA, Geerling G, Labetoulle M, Rolando M. Role of hyperosmolarity in the pathogenesis and management of dry eye disease: proceedings of the OCEAN group meeting. Ocul Surf. 2013 Oct;11(4):246-58. doi: 10.1016/j.jtos.2013.07.003. Epub 2013 Aug 9.

17. Versura P1, Giannaccare G, Campos EC. Sex-Steroid Imbalance in Females and Dry Eye. Curr Eye Res. 2014 Oct 7:1-14. [Epub ahead of print]

18. Babić GS1, Zlatanović G, Jocić JD, Cekić S, Vujanović M. Therapeutical approach to dry eye syndrome. Med Pregl. 2010 Nov-Dec;63(11-12):793-800.

19. Babić GS1, Zlatanović G, Jocić JD, Cekić S, Vujanović M. Therapeutical approach to dry eye syndromeMed Pregl. 2010 Nov-Dec;63(11-12):793-800.

20. Hessen M1, Akpek EK1. Dry eye: an inflammatory ocular disease. J Ophthalmic Vis Res. 2014 Apr;9(2):240-50.

21. Pflugfelder SC1. Differential diagnosis of dry eye conditions. Adv Dent Res. 1996 Apr;10(1):9-12.

22. Horwath-Winter J1, Berghold A, Schmut O, Floegel I, Solhdju V, Bodner E, Schwantzer G, Haller-Schober EM. Evaluation of the clinical course of dry eye syndrome. Arch Ophthalmol. 2003 Oct;121(10):1364-8.

23. Sullivan DA1, Sullivan BD, Evans JE, Schirra F, Yamagami H, Liu M, Richards SM, Suzuki T, Schaumberg DA, Sullivan RM, Dana MR. Androgen deficiency, Meibomian gland dysfunction, and evaporative dry eye. Ann N Y Acad Sci. 2002 Jun;966:211-22.

24. Massingale ML1, Li X, Vallabhajosyula M, Chen D, Wei Y, Asbell PA. Analysis of inflammatory cytokines in the tears of dry eye patients. Cornea. 2009 Oct;28(9):1023-7. doi: 10.1097/ICO.0b013e3181a16578.

25. Yagci A1, Gurdal C. The role and treatment of inflammation in dry eye disease. Ιnt Ophthalmol. 2014 Dec;34(6):1291-301. doi: 10.1007/s10792-014-9969-x. Epub 2014 Jul 26.

26. Babić GS1, Zlatanović G, Jocić JD, Cekić S, Vujanović M. Therapeutical approach to dry eye syndrome. Med Pregl. 2010 Nov-Dec;63(11-12):793-800.

27. Coursey TG1, de Paiva CS1. Managing Sjögren's Syndrome and non-Sjögren Syndrome dry eye with anti-inflammatory therapy. Clin Ophthalmol. 2014 Aug 4;8:1447-58. doi: 10.2147/OPTH.S35685. eCollection 2014.

28. Hessen M1, Akpek EK1. Dry eye: an inflammatory ocular disease. J Ophthalmic Vis Res. 2014 Apr;9(2):240-50.

29. Vijmasi T1, Chen FY1, Balasubbu S1, Gallup M1, McKown RL2, Laurie GW3, McNamara NA4. Topical administration of lacritin is a novel therapy for aqueous-deficient dry eye disease. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014 Jul 17;55(8):5401-9. doi: 10.1167/iovs.14-13924.

30. Jaruga E1, Salvioli S, Dobrucki J, Chrul S, Bandorowicz-Pikuła J, Sikora E, Franceschi C, Cossarizza A, Bartosz G. Apoptosis-like, reversible changes in plasma membrane asymmetry and permeability, and transient modifications in mitochondrial membrane potential induced by curcumin in rat thymocytes. FEBS Lett. 1998 Aug 21;433(3):287-93.

31. Chen M1, Hu DN, Pan Z, Lu CW, Xue CY, Aass I. Curcumin protects against hyperosmoticity-induced IL-1beta elevation in human corneal epithelial cell via MAPK pathways. Exp Eye Res. 2010 Mar;90(3):437-43. doi: 10.1016/j.exer.2009.12.004. Epub 2009 Dec 23.

31. Schiborr C1, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27. doi: 10.1002/mnfr.201300724. Epub 2014 Jan 9.