Περιλαμβάνει τον καρκίνο της ρινικής κοιλότητας, των παραρρινίων κόλπων, των χειλέων και της στοματικής κολότητας και της γλώσσας, των σιελογόνων αδένων, του φάρυγγα των αμυγδαλών, του υποφάρυγγα, του ρινοφάρυγγα και του λάρυγγα, του θυρεοειδούς, των παραθυρεοειδών και των λεμφαδένων του τραχήλου.

Ο καρκίνος της κεφαλής και του τραχήλου παρά τις θεραπευτικές εξελίξεις, δεν έχει βελτιωθεί σημαντικά η πρόγνωσή του, διότι ανακαλύπτεται συνήθως καθυστερημένα σε προχωρημένο στάδιο και  έχει υψηλά ποσοστά υποτροπής μετά τη χειρουργική αφαίρεση και την ανάπτυξη δευτεροπαθών όγκων, που επιβάλλουν τη δημιουργία στρατηγικής καρκινοπροφύλαξης.

Διακρίνονται οι παρακάτω καρκίνοι της κεφαλής και του τραχήλου:

Καρκίνος των χειλέων, της στοματικής κοιλότητας και της γλώσσας

Ο καρκίνος των χειλέων, της στοματικής κοιλότητας και της γλώσσας είναι νόσος, στην οποία δημιουργούνται κακοήθη κύτταρα (καρκίνος) στα το τα χείλη, το βλεννογόνο του στόματος ή τη γλώσσα.

Βασικός παραγοντας κινδύνου πρόκλησης αυτού του καρκίνου είναι η κατάχρηση οινοπνεύματος και το κάπνισμα, η σεξουαλικά μεταδιδόμενη λοίμωξη από τον ιό HPV, που μπορεί να μολύνει το στοματοφάρυγγα (αμυγδαλές, ρίζα της γλώσσας υποφάρυγγα), τον πρωκτό και τα γεννητικά όργανα. Εκδηλώνεται ως ένα έλκος ή όγκος σστα χείλη, ή το βλεννογόνο της γλώσσας ή τη γλώσσα. Υπάρχουν δδιάφοροι τύποι ιού HPV, που μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο, κονδυλώματα ή να μην ασκήσουν οποιαδήποτε παθολογική δράση.

Με την κλινική εξέταση μπορεί να εντοπιστεί κάποιος καρκίνος εύκολα, διότι οι καρκίνοι των χειλέων, της στοματικής κοιλότητας και της γλώσσας μπορεί να γίνουν ορατοί με την επισκόπηση και την ψηλάφηση. Η αναζήτησηκάποιου καρκίνου με την κλινική εξέταση του στόματος και της γλώσσας, δεν αποκαλύπτει μόνον τον καρκίνο, αλλά και τις προκαρκινωματώδεις βλάβες, περιλαμβανομένης της λευκοπλακίας, ερυθροπλακίας και των προκαρκινικών καταστάσεων, περιλαμβανομένου και του πλανώμενου λειχήνα [1].

Θεραπεία πρώτης επιλογής για τη θεραπεία του καρκίνου του στόματος είναι η χειρουργική αφαίρεση του όγκου. Δυστυχώς η συχνότητα της 5ετούς επιβίωσης των χειρουργημένων ασθενών δεν έχει βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Παρά το γεγονός ότι η στοματική κοιλότητα προσεγγίζεται εύκολα για κλινική εξέταση, που μπορεί να γίνει με μια οδοντιατρική ή ωτορινολαρυγγολογική έρευνα, εν τούτοις οι περισσότεροι ασθενείς καταφεύγουν στο γιατρό ή τον οδοντίατρο στα τελικά στάδια της νόσου (συνήθως με καρκίνο σταδίου Τ3 και Τ4. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη ενημέρωσης του κοινού και τη μη αξιολόγηση της σοβαρότητας των συμπτωμάτων και σημείων του καρκίνου, στα αρχικά του στάδια.

Η τελική διάγνωση τίθεται με βιοψία των ιστών της ύποπτης περιοχής. Η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να θεραπεύσει και να περιορίσει την πιθανότητα υποτροπής.

Στοματοφαρυγγικός καρκίνος

Στοματοφαρυγγικός καρκίνος είναι μια νόσος κατά την οποία αναπτύσσονται κακοήθη κύτταρα σε κάποια περιοχή του στοματοφαρυγγικού βλεννογόνου, που εκδηλώνεται υπό μορφή έλκους ή όγκου. Παράγοντας κινδύνου για την καρκινογένεση είναι το κάπνισμα και η κατάχρηση οινοπνεύματος, η λοίμωξη από τον ιό ΗPV.

Το στοματοφαρυγγικό καρκίνωμα  από πλακώδες επιθήλιο, που σχετίζεται με  τον  ιό  HPV [Ηuman papilloma virus -associatedoropharyngeal squamous cell carcinoma (HPV-OPSCC)] περιλαμβάνει περίπου το 25%  όλων των καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου [head and neck squamous cell carcinoma, (HNSCC)].  Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει μια δραματική αύξηση του HPV-OPSCC τις τελευταίες 2 δεκαετίες, ενώ η συχνότητα των σχετιζομένων με το  κάπνισμα  HNSCC βαίνει ελαττουμένη, παγκοσμίως [2].

Κλινικά ο καρκίνος αυτός εκδηλώνεται ή με κάποιο έλκος ή όγκο σε κάποια περιοχή του στοματοφάρυγγα ή των αμυγδαλών. Είναι δυνατόν επίσης οι ασθενείς να εμφανίσουν κάποια διόγκωση στην περιοχή του τραχήλου. Η τελική διάγνωση και σταδιοπόιηση του καρκίνου αυτής της περιοχής γίνεται με βιοψία δείγματος που παίρνεται από την ύποπτη περιοχή και λεπτομερή απεικονιστικό έλεγχο.

Υποφαρυγγικός καρκίνος

Υποφαρυγγικός καρκίνος είναι μια νόσος, κατά την οποία αναπτύσσονται κακοήθη κύτταρα σε κάποια περιοχή των ιστών του υποφάρυγγα. Παράγοντας κινδύνου για την καρκινογένεση είναι το κάπνισμα και η κατάχρηση οινοπνεύματος , η λοίμωξη από τον ιό ΗPV.

Κλινικά ο καρκίνος αυτός εκδηλώνεται ή με κάποιο έλκος ή όγκο σε κάποια περιοχή του στοματοφάρυγγα. Συμπτώματα και σημεία καρκίνου του υποφάρυγγα μπορεί να είναι ένας επίμονος πονος στο λαιμό και πόνος στο αυτί.

Είναι δυνατόν επίσης οι ασθενείς να εμφανίσουν κάποια διόγκωση στην περιοχή του τραχήλου. Η τελική διάγνωση και σταδιοπόιηση του καρκίνου αυτής της περιοχής γίνεται με βιοψία δείγματος που παίρνεται από την ύποπτη περιοχή και λεπτομερή απεικονιστικό έλεγχο. H αντιμετώπιση του υποφαρυγγικού καρκίνου είναι δυσχερής, διότι συνοδεύεται από πτωχή πρόγνωση επιβίωσης και από δυσμενείς επιπτώσεις της θεραπείας στη λειτουργία της αναπνοής, της φώνησης και της κατάποσης [3]. 

Καρκίνος του λάρυγγα

Ο καρκίνος του λάρυγγα είναι μια νόσος, κατά την οποία αναπτύσσονται κακοήθη κύτταρα σε κάποια περιοχή του των ιστών του λάρυγγα (φωνητικές χορδές ή στους γύρω απ’αυτές ιστούς).
Παράγοντας κινδύνου πρόκλησης του καρκίνου του λάρυγγα είναι το κάπνισμα και η κατάχρηση οινοπνεύματος, , η λοίμωξη από τον ιό ΗPV.

Κλινικά ο καρκίνος αυτός εκδηλώνεται ή με κάποιο έλκος ή όγκο στις φωνητικές χορδές ή στους γύρω απ’αυτές ιστούς. Ο ασθενής  εμφανίζει βράχνιασμα της φωνής και δυσχέρεια της αναπνοής. Όταν μεγαλώσει ο όγκος δυσχεράίνεται η αναπνοή, διότι ο όγκος  παρεμποδίζει την είσοδο αέρα στους πνεύμονες κατά την εισπνοή. Μπορεί να υπάρχει και αντανακλαστικός πόνος στο αυτί.

Η διάγνωση γίνεται με ενδοσκόπηση του λάρυγγα και η σταδιοπόιηση της νόσου με βιοψία και ακτινοδιαγνωστική απεικόνιση. Oι ασθενείς που διαγιγνώσκονται με προχωρημένο καρκίνο του λάρυγγα βρίσκονται προ του διλήμματος επιλογής της θεραπείας που πρέπει να επιλέξει ο γιατρός τους, για να εφαρμόσει. Ο γιατρός προτείνει την ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία ή την ολική λαρυγγεκτομή. Οι γιατροί δεν συμφωνούν πάντοτε μεταξί τους, για το ποιά θα είναι η αποτελεσματικότερη θεραπεία. Αυτή η κατάσταση αποτελεί πολύπλοκο πρόβλημα  και αναγκάζει τους ασθενείς να ζητούν τη γνώμη αρκετών γιατρών, μέχρι να καταλήξουν ποιά θεραπεία προτιμούν να εφαρμόσουν [4]. 

Καρκίνος του ρινοφάρυγγα

Ο καρκίνος του ρινοφάρυγγα είναι μια νόσος, κατά την οποία αναπτύσσονται κακοήθη κύτταρα σε κάποια περιοχή των ιστών του ρινοφάρυγγα.

Παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο του ρινοφάρυγγα είναι προηγηθείσα λοίμωξη από τον ιο των Εpstein-Bar και η εθνικότητα (π.χ. ορισμένοι λαοί, όπως οι Κινέζοι). 

Σημεία παρουσίας του καρκίνου του ρινοφάρυγγα είναι η δυσχέρεια της αναπνοής από τη μύτη, επίμονο ροχαλητό ή ροχαλητό με άπνοιες, πόνος στο αυτί, εμβοές στο αυτί, αίσθημα πληρότητας του αυτιού, βαρηκοία.
Η διάγνωση τίθεται με την ενδοσκοπική ρινοφαρυγγοσκόπιση, ακτινογραφικά (αξονική, μαγνητική τομογραφία) και με βιοψία του όγκου
Περισσότερα βλέπε: Καρκίνος του ρινοφάρυγγα και κουρκουμίνη.

Καρκίνος της ρινικής κοιλότητας και των παραρρινίων κόλπων.

Στον καρκίνο του βλεννογόνου της ρινικής κοιλότητας και των παραρρινίων κόλπων σχηματίζονται όγκοι από διάφορους τύπους κυττάρων που μετατρέπονται  σε καρκινικά.

Παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου στο βλεννογόνο της ρινικής κοιλότητας και των παραρρινίων  κόλπων είναι η έκθεση σε διάφορες χημικές  τοξικές ουσίες ή τοξικές σκόνες στο περιβάλλον της εργασίας.

Σημεία καρκίνου σ’αυτές τις περιοχές είναι η δυσχέρεια της ρινικής αναπνοής, μια χρόνια και δυσίατη λοίμωξη των παραρρινίων κόλπων, ρινορραγίες.

Η διάγνωση τίθεται ενδοσκοπικά, με προσεκτική λήψη αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας και επιβεβαιώνεται η διάγνωση με βιοψία δείγματος από την ύποπτη περιοχή και ιστοπαθολογική εξέταση.

Η πρόγνωση αυτών των καρκίνων και οι δυνατότητες θεραπείας τους εξαρτώνται από το σημείο που εντοπίζεται ο όγκος, εάν είναι εξαπλωμένος, το μέγεθός του, τον τύπο των καρκινικών κυττάρων του, την ηλικία του ασθενούς, το αν ο καρκίνος έχει διαγνωστεί για πρώτη φορά ή είναι υποτροπή ενός θεραπευθέντος όγκου.

Συνήθως ο καρκίνος της ρινικής κοιλότητας ή των παραρρινίων κόλπων έχει εξαπλωθεί στα γύρω απ’αυτόν ανατομικά μόρια, τη στιγμή της αρχικής του διάγνωσης και είναι δύσκολη η θεραπευτική αντιμετώπισή του. Μετά τη θεραπεία απαιτείται συχνή παρακολούθηση του ασθενούς, διότι μπορεί να επανεμφανίσει κάποιο δεύτερο είδος καρκίνου στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου [5, 6].

Καρκίνος των σιελογόνων αδένων

Καρκίνος μπορεί να εκδηλωθεί σε κάποιον από τους μεγάλους σιελογόνους αδένες (παρωτίδα, υπογνάθιος, υπογλώσσιος σιελογόνος αδένας ή σε κάποιον μονήρη μικρό σιελογόνο αδένα από αυτούς που υπάρχουν διάσπαρτοι στο βλεννογόνο της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας).

Πρόκειται για σπάνιο καρκίνο, κατά τον οποίο κύτταρα των ιστών των σιελογόνων αδένων μετατρέπονται σε καρκινικά.
Παράγοντες κινδύνου πρόκλησης καρκίνου σ’αυτή την περιοχή είναι η έκθεση σε ακτινοβολίες. Κλινικά παρατηρείται διόγκωση του πάσχοντος σιελογόνου αδένα, δυσκολία στην κατάποση. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται ακτινοδιαγνωστικά και με βιοψία τεμαχίου που λαμβάνεται από τον όγκο.

Η πρόγνωση εξαρτάται από το στάδιο της εξέλιξης του καρκίνου, το μέγεθός του, τον τύπο του σιελογόνου αδένα, τον τύπο του καρκίνου και την ηλικία του πάσχοντος [7].

Μεταστατικό επιθηλιακό καρκίνωμα του τραχήλου

Ως μεταστατικό επιθηλιακό καρκίνωμα του τραχήλου είναι εκείνος ο καρκίνος, του οποίου η πρωτοπαθής εστία είναι απροσδιόριστη ή άγνωστη. Σ΄αυτόν τον καρκίνο τα επιθηλιακά καρκινικά κύτταρα εξαπλώνονται στους λεμφαδένες του τραχήλου

Σ’αυτές τις περιπτώσεις αναζητείται η πρωτοπαθής εστία του όγκου , δηλαδή που πρωτοεμφανίστηκε ο καρκίνος. Παραδείγματος χάριν, όταν ο καρκίνος του πνεύμονα μεθίσταται στον τράχηλο, τότε τα κύτταρα του καρκίνου του μεταστατικού επιθηλιακού καρκίνου είναι όμοια με τα κύτταρτα του καρκίνου του πνεύμονα και εφαρμόζεται η ίδια θεραπεία, όπως αυτή που εφαρμόζεται στον καρκίνο του πνεύμονα. Μερικές φορές είναι αδύνατος ο εντοπισμός του πρωτοπαθούς καρκίνου.

Ο μεταστατικός καρκίνος στον τράχηλο εκδηλώνεται με τη δημιουργία διογκωμένου ή διογκωμένων λεμφαδένων ή επίμονο πόνο στον τράχηλο.

Η διάγνωση τίθεται με εξετάσεις των ιστών του τραχήλου, της αναπνευστικής οδού, της ανώτερης πεπτικής οδού, αναζητώντας το μεταστατικό καρκίνο και την πρωτοπαθή εστία του. Εξετάζεται η τραχεία, τα χείλη, το στόμα, οι αμυγδαλές ο φάρυγγας, υποφάρυγγας, ρινοφάρυγγας, οι φωνητικές χορδές, ο οισοφάγος και το ουροποιογεννητικό σύστημα.

Γίνεται λεπτομερής κλινικός έλεγχος και λήψη του ιστορικού, βιοψία με διάφορες μεθόδους, αμυγδαλεκτομή και ιστολογική εξέταση των αμυγδαλών, ενδοσκόπιση του λάρυγγα, ρινοφάρυγγα, οισοφαγοσκόπηση, γαστροσκόπηση, ανοσοιστοχημικός έλεγχος, δοκιμασίες ελέγχου παρουσίας των ιών Epstein-Barr (EBV) και του ιού ΗPV, μαγνητική και αξονική τομογραφία, και ΡΕΤ Scan (Tομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων).

Η πρόγνωση της νόσου, δηλαδή οι πιθανότητες υποτροπής του καρκίνου, εξαρτάται από το μέγεθος και τον αριθμό των προσβληθέντων λεμφαδένων, την ανταπόκριση του καρκίνου στη θεραπεία ή την υποτροπή του, από το πόσο φυσιολογικά διακρίνονται τα καρκινικά κύτταρα στο μικροσκόπιο, την ηλικία και τη γενική κατάσταση του αρρώστου.

Ο μεταστατικός καρκίνος του τραχήλου αντιμετωπίζεται χειρουργικά, με ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.

Καρκίνος του θυρεοειδούς 

Βλέπε: Κουρκουμίνη και καρκίνος του θυρεοειδούς

Θεραπευτική αντιμετώπιση των καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου

Ο καρκίνος της κεφαλής και του τραχήλου είναι ο έκτος κατά σειράν συχνότητας καρκίνος στον κόσμο. Η αντιμετώπισή του με τη χειρουργική, την ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία σε πολλές περιπτώσεις είναι αποτελεσματική, ανάλογα με τον εντοπισμό του καρκίνου και την επιθετικότητά του. Όμως η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία μπορεί να συνοδευτούν από σοβαρές παρενέργειες. 

Όλες οι τρέχουσες αντικαρκινικές θεραπείες έχουν δυσάρεστες παρενέργειες. Οι έρευνες που γίνονται διεθνώς στοχεύουν στην επινόηση θεραπειών λιγότερο τοξικών και με δυνατότητα περιορισμού της νοσηρότητας και θνησιμότητας του καρκίνου της κεφαλής και του τραχήλου.

Ο ρόλος της κουρκουμίνης στη θεραπεία του καρκίνου της κεφαλής και του τραχήλου

Ουσιαστικές έρευνες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα με καλλιέργειες καρκινικών κυττάρων και σε πειραματόζωα, έχουν αποδείξει ότι η πολυφαινόλη κουρκουμίνη (βασικό συστατικό του ριζώματος του φυτού Κουρκούμη η μακρά ή κουρκουμάς) ανακόπτει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, τη μετανάστευσή τους, τη διήθηση και τις μεταστάσεις τους, προκαλώντας απόπτωση τους, μέσω της τροποποίησης πολλαπλών βιοχημικών σηματοδοτικών οδών στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου [8].

Η κουρκουμίνη, που είναι το κύριο συστατικό του κουρκουμά  χρησιμοποιείται θεραπευτικά από την  Αγιουρβεδική ιατρική επί αιώνες, διότι είναι μη τοξική και διαθέτει μια ποικιλία θεραπευτικών ιδιοτήτων, στις οποίες περιλαμβάνεται η αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδης, αναλγητική και αντισηπτική.

Οι σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει επίσης ότι η κουρκουμίνη διαθέτει αντικαρκινικές, χημειοπροφυλακτικές και αντιμεταστατικές ιδιότητες, διότι δρά σε μια ποικιλία βιολογικών βιοχημικών οδών που συμμετέχουν στη μεταλλαξιογένεση, την έκφραση των ογκογονιδίων, τη ρύθμιση του κύκλου της ζωής των κυττάρων, την απόπτωση (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος), την ογκογένεση και τη δημιουργία μεταστάσεων [9].

Η κουρκουμίνη επίσης έχει επιδείξει ότι καταστέλλει την ανάπτυξη των ξενομοσχευμάτων, που προέρχονται από καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου επί ζώντων (in vivo) μοντέλων πειραματοζώων [8].

Η κουρκουμίνη έχει επιδείξει αντι-πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε πολλαπλούς καρκίνους και είναι αναστολέας του μεταγραφικού παράγοντα NF-κB και της σύνθεσης γονιδιακών προιόντων (περιλαμβανομένου του c-myc, Bcl-2, COX-2, NOS, Cyclin D1, TNF-α, ιντερλευκινών και του MMP-9). Επιπρόσθετα η κουρκουμίνη επηρεάζει μια ποικιλία υποδοχέων παραγόντων ανάπτυξης και συγκολλητικών μορίων που συμμετέχουν στην ανάπτυξη του όγκου, της αγγειογένεσης και της μετάστασης [9].

Υπάρχουν μελέτες στις οποίες περιγράφεται η δυνατότητα χρησιμοποίησης της κουρκουμίνης ως μόνου χημειοθεραπευτικού παράγοντα ή του συνδυασμού της με άλλους χημειοθεραπευτικούς παράγοντες και ακτινοθεραπεία με στόχο τον περιορισμό των τοξικών παρενεργειών τους σε ασθενείς με καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου [8].

Η φυσική σκόνη κουρκουμίνη έχει αποδειχτεί ασφαλής, όταν χορηγείται ακόμη και στη δόση των 8 γραμμαρίων ημερησίως, από το στόμα. Παρά τούτο,  η απορροφητικότητα και βιοδιαθεσιμότητά της είναι πτωχή [10].

Αυτό οδήγησε στην επινόηση τρόπων αύξησης της βιοδιαθεσιμότητάς της. Η ταυτόχρονη χορήγηση φυσικής σκόνης κουρκουμίνης και πιπερίνης αυξάνει τη βιοδιαθεσιμότητα της κουρκουμίνης κατά 20 φορές, βάσει της ΑUC, ή μεγαλύτερη κατά 2000% [11].

Άλλος τρόπος αύξησης της βιοδιαθεσιμότητας της κουρκουμίνης είναι η δημιουργία διαφόρων μορφών της, που αυξάνουν την απορροφητικότητά της τη βιοδιαθεσιμότητα της.  Η πλέον ευαπορρόφητη μορφή κουρκουμίνης που έχει επινοηθεί μέχρι σήμερα είναι η υγρή μικκυλιακή κουρκουμίνη, Γερμανικής νανοτεχνογνωσίας  NovaSOL®, η οποία έχει μεγαλύτερη απορροφητικότητα και βιοδιαθεσιμότητα από την απλή σκόνη κουρκουμίνης κατά 185 φορές, βάσει της AUC ή μεγαλύτερη κατά 18.500% [12].

Στην Ελλάδα η υγρή μικκυλιακή κουρκουμίνης NovaSOL® Curcumin κυκλοφορεί ως συμπλήρωμα διατροφής με την εμπορική ονομασία Curcugkel caps. Κάθε κάψουλα Curcugkel περιέχει 670mg υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης NovaSOL® Curcumin. H ποσότητα αυτή ισοδυναμεί με 36mg καθαρής κουρκουμίνης που αντιστοιχεί σε 8 γραμμάρια φυσικής σκόνης κουρκουμίνης ή 16 κάψουλες ή δισκία φυσικής σκόνης κουρκουμίνης. Η δοσολογία του Curcugkel είναι μία κάψουλα ημερησίως, επί τρεις μήνες ή και περισσοτερο.

Βιβλιογραφική τεκμηρίωση

1. Shibahara T1. [Oral cancer -diagnosis and therapy-.]. Clin Calcium. 2017;27(10):1427-1433. doi: CliCa171014271433.

2.Tanaka TI, Alawi F. Human Papillomavirus and Oropharyngeal Cancer. Dent Clin North Am. 2018 Jan;62(1):111-120. doi: 10.1016/j.cden.2017.08.008. Epub 2017 Oct 7.

3. de Bree R. The Current Indications for Non-Surgical Treatment of Hypopharyngeal Cancer. Adv Οtorhinolaryngol. 2019;83:76-89. doi: 10.1159/000492314.

4. Improving decision making in larynx cancer by developing a decision aid: A mixed methods approach.  Petersen JF, Berlanga A, Stuiver MM, Hamming-Vrieze O, Hoebers F, Lambin P, van den Brekel MWM. Laryngoscope. 2019 Jan 21. doi: 10.1002/lary.27800.

5. Llorente JL, Lopez F, Suarez C, Hermsen MA. Sinonasal carcinoma: clinical, pathological, genetic and therapeutic advances.  Nat Rev Clin Oncol. 2014;11:460–472. [PubMed] [Ref list]

6. Sinonasal carcinoma: clinical, pathological, genetic and therapeutic advances. Llorente JL, Lopez F, Suarez C, Hermsen MA. Nat Rev Clin Oncol. 2014;11:460–472. [PubMed] [Ref list]

7. Carlson ER, Schlieve T. Salivary Gland Malignancies. Oral Maxillofac Surg Clin North Am. 2019 Feb;31(1):125-144. doi: 10.1016/j.coms.2018.08.007.

8. Gao W1, Chan JY, Wei WI, Wong TS. Anti-cancer effects of curcumin on head and neck cancers. Anticancer Agents Med Chem. 2012 Nov;12(9):1110-6.

9. Wilken R1, Veena MS, Wang MB, Srivatsan ES. Curcumin: A review of anti-cancer properties and therapeutic activity in head and neck squamous cell carcinoma. Mol Cancer. 2011 Feb 7;10:12.

10. Cheng AL, Hsu CH, Lin JK, Hsu MM, Ho YF, et al. Phase I clinical trial of curcumin, a chemopreventive agent, in patients with high-risk or pre-malignant lesions. Anticancer Res. 2001;21:2895–2900. [PubMed]

11. Schiborr C, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27. doi: 10.1002/mnfr.201300724. Epub 2014 Jan 9.

12. Shoba G1, Joy D, Joseph T, Majeed M, Rajendran R, Srinivas PS. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med. 1998 May;64(4):353-6.