Ο κουρκουμάς ή κουρκούμη ή τουρμερικό [Αγγλ.. Turmeric, Γαλλ., Safran] είναι ένα καρύκευμα, που παράγεται από τους κονδύλους του ριζώματος του τροπικού φυτού Κουρκούμη η μακρά [Curcuma longa], της οικογενείας των Σκιταμινωδών [Zingiberaceae] και κυκλοφορεί υπό μορφή σκόνης. 

Κόνδυλοι του φυτού Κουρκουμάς [Curcuma longa]

Ο κουρκουμάς είναι η σκόνη του αποξηραμένου ριζώματος του φυτού Κουρκουμάς [Kουρκούμη η μακρά, Curcuma longa]

Η κουρκουμίνη αποτελεί το πλέον δραστικό βιολογικά ενεργό συστατικό του ινδικού αρτύματος κάρυ (Αγγλ. Curry, Γαλλ. Curry, Cari),  του οποίου το κίτρινο χρώμα οφείλεται σ'αυτήν και χρησιμοποιείται ευρύτατα ως αρτυματική και χρωστική ουσία στην Ινδική, Ασιατική και Δυτική μαγειρική.

Τα ριζώματα της Κουρκούμης της μακράς  αναπτύσσουν οριζόντιες  προσεκβολές και παραφυάδες.

Το ρίζωμα του κουρκουμά έχει ένα έντονα λαμπρό πορτοκαλοκίτρινο χρώμα, το οποίο οφείλεται  κυρίως σε λιποδιαλυτές  πολυφαινολικές χρωστικές που ονομάζονται κουρκουμινοειδή. Το κύριο κουρκουμινοειδές του κουρκουμά είναι η κουρκουμίνη. Εκτός από τα κουρκουμινοειδή ο κουρκουμάς περιέχει τουρμερίνη [turmerin] και τουρμερικές ελαιορρητίνες.

Η κιτρινοπορτοκαλόχρωμη σκόνη των επεξεργασμένων κονδύλων του ριζώματος της κουρκούμης ή του κουρκουμά χρησιμοποιούνται ως χρωστική για τη βαφή της μετάξης και του ερίου και ως αντιδραστήριο στη χημεία, ως καρύκευμα στη μαγειρική και στην παραδοσιακή ιατρική της Ινδίας και άλλων Ασιατικών χωρών, ως φάρμακο, επί αιώνες .

Η κουρκούμη ή κουρκουμάς ή τουρμερικό (turmeric), όταν αναφέρεται ως συστατικό τροφίμων αναγράφεται με τον κωδικό Ε100ii.

Αν και η ιστορία του χρυσού καρυκεύματος, του κουρκουμά [Κουρκόυμη η μακρά] ξεκινάει από τα βάθη των αιώνων, εντούτοις μόλις τον περασμένο αιώνα  έγιναν γνωστές με βιοχημικές αναλύσεις τα ενεργά συστατικά του ( και κυρίως η κουρκουμίνη).

Οι τουρμερικές ελαιορητίνες (Turmeric oleoresins) είναι το οργανικό εκχύλισμα του κουρκουμά. Oι τουρμερικές ελαιορητίνες είναι χρωστικές και αρωματικές ουσίες, αδιάλυτες στο νερό, που πωλούνται με την “χρωματική τους αξία” ή ως “περιεχόμενο σε κουρκουμίνη”, πράγμα που σημαίνει το συνολικό περιεχόμενο σε κουρκουμινοειδή (κουρκουμίνη, δημεθόξυκουρκουμίνη, δισδιμεθόξυκουρκουμίνη).

Κουρκουμίνη

H κουρκουμίνη ή διφερουλοϋλμεθάνιο (diferuloylmethane) είναι το κύριο κουρκουμινοειδές του κουρκουμά και θεωρείται το δραστικότερο συστατικό του, που του προσδίδει το χαρακτηριστικό πορτοκαλοκίτρινο λαμπρό χρώμα του, που καταλαμβάνει το 2-8% των περισσοτέρων σκευασμάτων του κουρκουμά.

Η κουρκουμίνη είναι μια φυσική, λιποφιλική φαινολική  χρωστική και αρωματική ουσία (πολυφαινολική ένωση) που απομονώνεται με εκχύλιση από τις ρίζες και τους μίσχους του τροπικού φυτού Κουρκούμη η μακρά ή Κουρκουμάς [Curcuma longa] ή άλλα είδη κουρκούμης, όπως η Curcuma domestica).

Άλλα κουρκουμινοειδή που ανευρίσκονται στον κουρουμά  είναι η δημεθοξυκουρκουμίνη και η δισδιμεθόξυκουρκουμίνη.

Η κουρκουμίνη είναι μια κρυσταλλική πορτοκαλοκίτρινη σκόνη, η οποία όταν περιέχεται σε κάποιο τρόφιμο αναφέρεται με τον κωδικό της Ε100i. [1].

Η κουρκουμίνη χρησιμοποιείται  ως φυσική χρωστική ουσία στη διατροφολογία, προσδίδοντας στα τρόφιμα από κίτρινο έως κόκκινο χρώμα, ανάλογα με την οξύτητα του τροφίμου (pH).

Η κουρκουμίνη αποτελεί το πλέον δραστικό βιολογικά ενεργό συστατικό του ινδικού αρτύματος κάρυ (Αγγλ. Curry, Γαλλ. Curry, Cari),  του οποίου το κίτρινο χρώμα οφείλεται σ'αυτήν και χρησιμοποιείται ευρύτατα ως αρτυματική και χρωστική ουσία στην Ινδική, Ασιατική και Δυτική μαγειρική.

To κάρυ εκτός από την κουρκουμίνη  περιέχει και άλλα καρυκεύματα όπως καρδάμωμο, κορίανδρο, σκόρδο, γαρύφαλο, πιπέρι, καυτή πιπεριά, μάραθο, κύμινο, κλπ.

Βιολογικές και φαρμακολογικές ιδιότητες της κουρκουμίνης

Η κουρκουμίνη διαθέτει έναν αριθμό επωφελών  βιολογικών και φαρμακολογικών ιδιοτήτων, που της επιτρέπουν να δρα εναντίον πολλαπλών μοριακών και κυτταρικών στόχων της παθολογικής φυσιολογίας του καρκίνου [2, 3], του σακχαρώδους διαβήτη [4] καρδιαγγειακών νόσων [5], οφθαλμικών παθήσεων [6], νευρολογικών παθήσεων [7], σκλήρυνσης κατά πλάκας [8], νόσου του Sjögren [9], ρευματοειδούς αρθρίτιδας [10].

Άλλωστε για περισσότερα από 4000 χρόνια η κουρκουμίνη έχει χρησιμοποιηθεί από την Ασιατική και την Αφρικανική ιατρική για τη θεραπεία ποικίλων παθολογικών καταστάσεων (ρευματισμοί, σωματικοί πόνοι, δερματοπάθειες, εντεροσκώληκες, διάρροια, διαλείποντες πυρετοί, ηπατικές διαταραχές, δυσπεψία, ουρολοιμώξεις, φλεγμονές, δυσκοιλιότητα, λευκοδερμία, αμμηνόρροια, διάφοροι καρκίνοι και κολικοί) [11].

Η κουρκουμίνη δεν είναι τοξική για τους ανθρώπους, όταν λαμβάνεται σε μεγάλες δόσεις. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο χημικό μόριο με πολλαπλούς βιολογικούς στόχους και διάφορα κυτταρικά αποτελέσματα. Η κουρκουμίνη είναι δυσδιάλυτη στο νερό. Το ανώτατο όριο καθημερινής λήψης για την κουρκουμίνη είναι μέχρι 1mg ανά κιλό σωματικού βάρους, ενώ για τον κουρκουμά  είναι μέχρι 0.3 mg / kg σώματος. 

Σύμφωνα με εκτεταμένες έρευνες η κουρκουμίνη διαθέτει αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, νευροπροστατευτικές αντικαρκινικές [12] και χημειοθεραπευτικές ιδιότητες [13].  

Τα τελευταία 20 χρόνια τυπώθηκαν στο διεθνή ιατρικό τύπο περισσότερες από 6000 δημοσιεύσεις, που αφορούσαν τη μοριακή βάση της αντιοξειδωτικής, αντιφλεγμονώδους, αντιβακτηριακής, αντιικής, αντιμηκυτιασικής και αντικαρκινικής δράσης της κουρκουμίνης (αντιπολλαπλασιαστική, και αντιαγγειογενετική),  τοποθετώντας την στα φαρμακοτρόφιμα [nutraceuticals]. Από τα μέχρι σήμερα πειραματικά δεδομένα  έχει αποδειχτεί ότι η κουρκουμίνη  υπεισέρχεται σε μια σειρά μοριακών στόχων και διαδικασιών που συμμετέχουν στον καρκίνο.

Έχουν γίνει μέχρι τώρα εξήντα πέντε κλινικές μελέτες, χρησιμοποιώντας την κουρκουμίνη, οι οποίες έχουν ρίξει φως στο ρόλο της κουρκουμίνης  σε διάφορες χρόνιες καταστάσεις, όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα, οι νόσοι του καρδιοκυκλοφορικού, του νευρικού, της ψυχικής σφαίρας, ο διαβήτης και ο καρκίνος [14].

Σε προκλινικές και προκαταρκτικές κλινικές μελέτες  έχει τεκμηριωθεί η ασήμαντη τοξικότητα της κουρκουμίνης, ακόμη και όταν χορηγείται σε υψηλές δόσεις (12 g/ημερησίως).

Παρά τούτο η κλινική εφαρμογή της πολλά υποσχόμενης κουρκουμίνης βρίσκει εμπόδια  στη θεραπευτική εξαιτίας της πτωχής υδατοδιαλυτότητας της, πτωχής απορροφητικότητας από το έντερο, του σύντομου βιολογικού μέσου χρόνου ζωής και χαμηλής βιοδιαθεσιμότητάς της , όταν χορηγείται από το στόμα [15].

Από κλινικές μελέτες Φάσης Ι γνωρίζουμε ότι  οι κύριες αιτίες της πτωχής βιοδιαθεσιμότητας  και της χαμηλής συγκέντρωσης της κουρκουμίνης στο πλάσμα και τους ιστούς φαίνεται ότι είναι η πτωχή απορρόφηση από το έντερο, ο ταχύς μεταβολισμός της και η γρήγορη απομάκρυνσή της από το σώμα.

Η πτωχή βιοδιαθεσιμότητα της κουρκουμίνης όταν χορηγείται από το στόμα αποδίδεται στο αποτελεσματικό πρώτης διόδου μεταβολισμό της και τον μερικού βαθμού μεταβολισμό που υφίσταται στο έντερο και ιδίως η γλυκουρονιδοποίηση και η θείωση της κουρκουμίνης [16].

Για τη βελτίωση της βιοδιαθεσιμότητας της κουρκουμίνης έχουν εφαρμοστεί διάφορες μέθοδοι.

Σ’ αυτές τις μεθόδους περιλαμβάνετυαι η συγχορήγηση πιπερίνης, η οποία υπεισέρχεται στη γλυκουρονιδιοποίηση και ανακόπτει το μεταβολισμό της κουρκουμίνης, ακολούθησε η λιποσωματική κουρκουμίνη, τα κουρκουμινικά νανοσωματίδια, το σύμπλεγμα κουρκουμίνης φωσφολιπιδίου και τα δομικά ανάλογα της κουρκουμίνης (π.χ. το  EF-24).

Παρά τη χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα που επιδεικνύει η κουρκουμίνη, έχει δείξει θεραπευτική αποτελεσματικότητα σε διάφορες ανθρώπινες νόσους, όπως ο καρκίνος, σκλήρυνση κατά πλάκας, καρδιαγγειακές νόσοι, διαβήτης, αρθρίτιδα, νευρολογικές νόσοι, νόσος του Crhon, νόσος του Sjögren, k.a.[17].

H κουρκουμίνη διαθέτει μεγάλου εύρους αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές ιδιότητες.

Πολλές από αυτές τις βιολογικές δραστηριότητες μπορεί να αποδοθούν  στην ισχυρή αντιοξειδωτική ικανότητά της σε ουδέτερο και όξινο pH, στην αναστολή της δράσης κυτταρικών σηματοδοτικών οδών σε πολλαπλά επίπεδα , στα ποικίλα αποτελέσματά της στα κυτταρικά ένζυμα και στα αποτελέσματά της επί της κυτταρικής συνάφειας και της αγγειογένεσης.

Η ιδιαίτερη ικανότητα της κουρκουμίνης να αλλάζει τη γονιδιακή μεταγραφή και να προκαλεί απόπτωση σε προκλινικά μοντέλα  μας παραπέμπει στην πιθανή χρησιμότητά της  στη χημειοπροφύλαξη και χημειοθεραπεία του καρκίνου [18]. 

Μέχρι σήμερα η πιο ευαπορρόφητη και βιοδιαθέσιμη μορφή κουρκουμίνης είναι η υγροποιημένη μικκυλιακή κουρκουμίνη ΝοvaSOL®Curcumin, η οποία έχει 185 φορές ή 18.500% μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα από την απλή σκόνη φυσικής κουρκουμίνης [18].

Η παρασκευή καψουλών μικκυλιοποιημένης υγρής κουρκουμίνης με την τεχνική ΝοvaSOL®Curcumin, που κυκλοφορεί στην Ελλάδα με την εμπορική ονομασία Curcugkel έλυσε αυτό το πρόβλημα της ανάγκης λήψης μεγάλων δόσεων φυσικής κουρκουμίνης (8-12 γραμμάρια ημερησίως) προκειμένου η κουρκουμίνη να επιδείξει τα ευεργετικά αποτελέσματά της για την υγεία.

Κάθε κάψουλα Curcugkel περιέχει 670mg ΝοvaSOL®Curcumin, που αντιστοιχεί σε 36 mg καθαρής κουρκουμίνης ή 8 γραμμάρια φυσικής σκόνης κουρκουμίνης.

Η δοσολογία της Curcugkel είναι μία κάψουλα ημερησίως μετά το φαγητό ή ανάλογα με την περίπτωση τη δόση την καθορίζει ο θεράπων ιατρός. Χορηγείται στους υγείς ενήλικους για λόγους προληπτικής ιατρικής μια κάψουλα ημερησίως, επί τρείς μήνες. Οι ασθενείς με διάφορες ασθένειες μπορεί να ενισχύσουν τις θεραπείες τους, παίρνοντας κουρκουμίνη συμβουλευόμενοι πάντοτε τον θεράποντα γιατρό τους [18].

Βιβλιογραφία.

1.SharmaRA, GescherAJ, StewardWP. Curcumin: The story so far. Eur J Cancer. 2005;41(13):1955-1968.  (PubMed)

2. Golombick, T., Diamond, T. H., Manoharan, A., Ramakrishna, R., Monoclonal gammopathy of undetermined significance, smoldering multiple myeloma, and curcumin: a randomized, double-blind placebo-controlled cross-over 4g study and an open-label 8g extension study. Am. J. Hematol. 2012, 87, 455–460.

3. Ide, H., Tokiwa, S., Sakamaki, K., Nishio, K. et al., Combined inhibitory effects of soy isoflavones and curcumin on the production of prostate-specific antigen. Prostate 2010, 70, 1127–1133.

4.Neerati P¹, Devde R, Gangi AK. Evaluation of the Effect of Curcumin Capsules on Glyburide Therapy in Patients with Type-2 Diabetes Mellitus. . Phytother Res. 2014 Jul 17. doi: 10.1002/ptr.5201. [Epub ahead of print]

5.Howes MJ¹, Simmonds MS. The role of phytochemicals as micronutrients in health and disease. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2014 Nov;17(6):558-66. doi: 10.1097/MCO.0000000000000115.

6. Pescosolido N, Giannotti R, Plateroti AM, Pascarella A, Nebbioso M. Curcumin: therapeutical potential in ophthalmology. Planta Med. 2014 Mar;80(4):249-54. doi: 10.1055/s-0033-1351074. Epub 2013 Dec 9.

7. See comment in PubMed Commons belowPrasad S¹, Gupta SC¹, Tyagi AK¹, Aggarwal BB² Curcumin, a component of golden spice: from bedside to bench and back. Biotechnol Adv. 2014 Nov 1;32(6):1053-64. doi: 10.1016/j.biotechadv.2014.04.004. Epub 2014 Apr 30.

8.SeyedzadehMH¹, SafariZ², ZareA³, GholizadehNavashenaqJ⁴, RazaviSA⁵, KardarGA⁶, KhorramizadehMR⁷. Study of curcumin immunomodulatory effects on reactive astrocyte cell function. Int Immunopharmacol. 2014 Sep;22(1):230-5. doi: 10.1016/j.intimp.2014.06.035. Epub 2014 Jul 3.

9 .Biji T. Kurien, Anil D'Souza, R. Hal Scofield. Heat-solubilized curry spice curcumin inhibits antibody-antigen interaction in in vitro studies: A possible therapy to alleviate autoimmune disorders. Mol Nutr Food Res. 2010 August; 54(8): 1202–1209.

10. Bharat B. Aggarwal, Kuzhuvelil B. Harikumar. Potential Therapeutic Effects of Curcumin, the Anti-inflammatory Agent, Against Neurodegenerative, Cardiovascular, Pulmonary, Metabolic, Autoimmune and Neoplastic Diseases. Int J Biochem Cell Biol. 2009; 41(1): 40–59. Published online 2008 July 9.

11. Pari L, Tewas D, Eckel J. Role of curcumin in health and disease. Arch Physiol Biochem. 2008 Apr;114(2):127-49.

12. Hatcher H, Planalp R, Cho J, Torti FM, Torti SV. Curcumin: from ancient medicine to current clinical trials. Cell Mol Life Sci. 2008 Jun;65(11):1631-52.

13. Epstein J, Sanderson IR, Macdonald TT. Curcumin as a therapeutic agent: the evidence from in vitro, animal and human studies. Br J Nutr. 2010 Jan 26:1-13.

14. Prasad S1, Gupta SC1, Tyagi AK1, Aggarwal BB. Curcumin, a component of golden spice: from bedside to bench and back. Biotechnol Adv. 2014 Nov 1;32(6):1053-64.

15. Bisht S¹, Maitra A. Systemic delivery of curcumin: 21st century solutions for an ancient conundrum. Curr Drug Discov Technol. 2009 Sep;6(3):192-9. Epub 2009 Sep

16. Sharma RA¹, Steward WP, Gescher AJ. Pharmacokinetics and pharmacodynamics of curcumin. Adv Exp Med Biol. 2007;595:453-70.

17. Anand P¹, Kunnumakkara AB, Newman RA, Aggarwal BB. Bioavailability of curcumin: problems and promises. Mol Pharm. 2007 Nov-Dec;4(6):807-18. Epub 2007 Nov 14.

18. Schiborr C¹, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27. doi: 10.1002/mnfr.201300724. Epub 2014 Jan 9.